cây cảnh độc
Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu trưng cho sự sung mãn, phát tài, đặc biệt là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.
cay canh doc Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thể nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho biết cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gũi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thoát, hiền lành. Có người ham đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. Nhà thơ Cao Bá Quát cả đời chỉ khâm phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc thư nhàn tổ tông ta giải trí bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tâm tính và giữ cho thần chí được khoan khoái.
tổ sư ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).
Ngày nay, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở nên một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. mặc dầu cây cảnh hiện bị chi phối bởi nhiều thiên hướng thẩm mỹ và nhiều môn phái khác nhau nhưng vớ đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với tự nhiên
Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường ca ngợi “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh nhã, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). Trái lại cũng có một số cây bị dương gian xa lánh vì nó không mang lại niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.
vì vậy, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn vẹo, có cỗi rễ vằn vèo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.
Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều ngôi thứ: vua chơi cây trắc bách diệp, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc no đủ chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu ảnh hưởng của triết lý phương Đông. Lão Tử cho rằng “Đại khối trầm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng sống lâu năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm tư trước trời đất ơi bao la.
Những người tình thích tự nhiên luôn luôn ứng xử với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng vô tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.
Về kiểu dáng (style), người chơi kiểng cổ thường xếp đặt theo bắt mắt tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp hình thức còn mang một ND sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.
Đất Thăng Long đã từng nổi tiếng với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc biệt cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường dùng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng đa số các cụ lại thích dáng trực để tả cho sự ngay thẳng thẳng thắn, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.
Vào những ngày giáp Tết cựu truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mạn trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngạt ngào hương thơm, lôi cuốn số đông dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta tổng thể tuy có ảnh hưởng các trường phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là môn phái hiện đại hay cổ điển vẫn là thú chơi phong túc, cao nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang công dụng triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó tình yêu quê hương xứ sở, đồng thời trình diễn.# ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…
Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có những gđ quyền quý. hiện tại, thú chơi cây cảnh đã phổ thông đến nhiều xã hội, đặc biệt lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa hoá ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tụ hội trọn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn khái quát, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong thiên nhiên. ngoại giả còn cảm nhận được mối giao hoà giữa thiên nhiên và con người, biểu thị triết lý con người có thể hoàn thiện tự nhiên chứ không thể sáng tạo tự nhiên
hiện tại, người chơi kiểng không còn những nét buộc ràng và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế Hà Nội và kiểng cổ Nam Bộ,
cho nên, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường thọ, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng FREE có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. Có lẽ vì vậy mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì chơ vơ cũng như người không bận quần áo…” (***)
Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách thể hiện khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, mô tả sự vươn lên và ẩn ý kiêu ngạo tự thị. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, trình diễn.# sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối hài hòa. nên, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nhân tố Thiên – Địa – Nhân.
Trong cuộc sống hấp tấp bữa nay, thỉnh thoảng gần gụi với cây cảnh tâm hồn tôi sẽ trở nên thanh thoả, nhẹ nhàng và tạo ra được những cảm xúc dương tính, cuộc đời sẽ tràn đầy vui sướng. Càng quan hoài đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với chúng tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già say mê ngắm từng chậu kiểng hoặc trầm tư mặc tưởng trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi ngạc nhiên về thái độ và thời trang thung dung tự tại của con người Việt Nam.
bonsai hoa Chẳng hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu tượng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, trượng phu tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ thần của mùa Xuân. Cây liễu biểu tượng cho vẻ đẹp của nữ giới “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.
cây để văn phòng Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hồ hết những người sành điệu đều chọn những cây có hiệu quả thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, Chẳng hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm tư, u tĩnh, tiêu biểu cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…
Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề do mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một ý nghĩa triết lý. hình thức nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tích trữ, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…
Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với tự nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời đất cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gụi bên mình, trời đất ơi mênh mông như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca im lặng. cha ông ta chơi cây kiểng chẳng những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có tức thị nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.
Nhiều thế cây khá phổ quát hiện giờ như: thế “Trực cảm” biểu trưng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, bộc trực; thế “Huyền nhai” biểu thị tâm hồn thoáng đãng, lãng mạn, phong túc; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. Nói chung, cũng như cây cảnh theo môn phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều tả một tính cách độc đáo riêng. Tùy tính tình của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài công nghệ lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng thiên nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá cheo leo, cảnh miền quê êm ả… Tất nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật hoàn hảo đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc mường tưởng phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng mực nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra khung cảnh thiên nhiên sinh động và hấp dẫn. Thật là thú vị, sau những giờ phút lao động cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc tự nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thanh thản, phiêu bồng.
Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới chứng minh Nhật đã tôn vinh vẻ đẹp của thiên nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một hình thức nghệ thuật hoàn hảo mang đậm dấu ấn thiên nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.
Để có những chậu cây cảnh trước hết phải lấy cây từ nơi hoang dại như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy nhiệt huyết với nghệ thuật cây cảnh hài lòng từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tường tận và nghiêm ngặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm chẳng phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và do vậy bồn cảnh cũng có những mẫu mã khác nhau. Người lớn tuổi, xem mô phạm, thích kiểu dáng chịu ảnh hưởng của nho giáo, diễn tả những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích hào phóng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.
Bonsai có nguồn cội từ Trung Quốc và phát triển mạnh ở Nhật, một loại hình nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và khoa học nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, chẳng thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thanh thản và thiên nhiên nhưng hàm chứa một khái niệm nhẫn nhục, từ tốn, tượng trưng cho ý thức chịu đựng, điềm tĩnh, nghiêm túc và đức hạnh.
Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về loại hình lẫn ND, đặc thù là hiệu quả tầng lớp, nhưng cái đẹp thường là cái chẳng thể cắt nghĩa được. bởi vậy nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.
Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 nguyên tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính bởi vậy, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu trưng cho tam cương (quần thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính tư cách hoá cây thành những con vật gần gụi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm mấu chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng cật ruột với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) thể hiện hoài vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, chính yếu là từng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, hạn chế dục vọng. Cũng không ít người mua cây cảnh để thêu dệt thêm cuộc sống giàu sang, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu tác động trường phái cổ điển Trung Quốc. Theo môn phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng biểu tượng cho quyền lực, thành đạt, sống lâu, phú quý. Hạc, lộc biểu thị sự sung túc, thanh nhã, hạnh phúc. Mỗi phong thái của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” mô tả sự ước mong có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, nhàn hạ, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.Ngày nay, người chơi cây cảnh chạy theo môn phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. vì thế, môn phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh PT thoải mái, thiên nhiên. Tuy vậy, muốn cho cây có bộ cỗi rễ hấp dẫn, chi nhánh cân đối, có phong độ đạt đến nghệ thuật tuyệt vời thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc mường tượng và lòng kiên trì, nhẫn nại. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ cỗi rễ hài hòa, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm can, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét